Ինչպես փոխանցում է Zinvor.info-ն՝ Հայաստանի վերաբերյալ ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտի զեկույցում ասվում է, որ եթե հետագա հետաքննության ընթացքում այդ սպանությունները հաստատվեն, ապա դրանք ակնհայտորեն կխախտեն կյանքի և անձի նկատմամբ բռնության մասին միջազգային մարդասիրական իրավունքի արգելքը, և իրենցից կներկայացնեն Ժնևի կոնվենցիաների լուրջ խախտումներ։

«Վիրավոր ադրբեջանցի զինվորների սպանությունները հավասարապես խախտում են հենց Հայաստանի Քրեական օրենսգիրքը և Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի դրույթներին համապատասխան ենթադրում են կյանքի իրավունքի կոպիտ խախտումներ», - ասվում է Պետդեպարտամենտի զեկույցում։

Պետդեպարտամենտի զեկույցում ասվում է, որ «Երբ թույլ վառվող ածուխը կրակով է բռնկվում - Միջազգային մարդասիրական իրավունքի և մարդու իրավունքների խախտումները 2020 թվականի Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմի ժամանակ» ֆիլմում, այդ ֆիլմը նկարահանած IPHR և Truth Hounds ոչ կառավարական կազմակերպությունները հայտնել են, որ նախկին ադրբեջանցի ռազմագերիների հարցազրույցների և գերիներից մեկի նկատմամբ դաժան վերաբերմունքը ցուցադրող տեսանյութի հիման վրա երևում է, որ առնվազն յոթ ադրբեջանցի ռազմագերիներ ենթարկվել են դաժան և անմարդկային խոշտանգումների, Հայաստանի զինված ուժերի և Լեռնային Ղարաբաղի հայկական կազմավորումների կողմից նրանց նկատմամբ անցկացվել են բռնի բնույթի գործողություններ։ Զեկույցում նաև ասվում է, որ դաժան վերաբերմունքի երեք լրացուցիչ դեպք է նկարահանվել, թեև IPHR-ի և Truth Hounds-ի կողմից անկախ ստուգված չեն, դրանք պահանջում են հետագա հետաքննություն: Դաժան վերաբերմունքի վերջին դեպքից մեկը կարող է հանգեցրել է զոհի մահվան, չնայած դա չի հաստատվում անկախ հետաքննություններով:

«Վկաների կողմից նկարագրված կամ տեսանկարահանված սիստեմատիկ ծեծը, կալանքի անմարդկային պայմանները, բժշկական օգնության և այլ հիմնական կարիքների ստանալու մերժումը, դաժանությունն ու նվաստացումը իրենից ներկայացնում են Ժնևի կոնվենցիաների լուրջ խախտումներ (հայ զինվորականների կողմից), Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի դրույթներին համապատասխան՝խոշտանգումների և դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի արգելքի խախտում»,- ասվում է փաստաթղթում։

Այդ նույն զեկույցի համաձայն, սոցիալական ցանցերից կա ութ տեսանյութ, որտեղ ցուցադրվում է «Հայկական զինված ուժերի կողմից զոհված ադրբեջանցի զինվորների նկատմամբ դաժան վերաբերմունքն ու նվաստացումը»։ Տեսանյութերը չեն ստուգվել անկախ փորձագետների կողմից։ Այնուամենայնիվ, զեկույցում նկարագրված են տեսանյութեր, որոնք անհերքելի ապացույցներ են տալիս զոհված ադրբեջանցի զինվորների նկատմամբ դաժան վերաբերմունքի բազմաթիվ դեպքերի մասին: Զեկույցում եզրակացություն է արվում. «Զոհվածների նկատմամբ դաժան վերաբերմունքի վերաբերյալ վստահության արժանի բոլոր պնդումները պահանջում են հետագա հետաքննություն։ Եթե ապացուցվի, որ համապատասխանում է կիրառելի չափորոշիչներին, ապա այս վարքագիծը կխախտի դաժան և արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի վերաբերյալ Միջազգային մարդասիրական իրավունքի արգելքը, ինչպես նաև խախտում է Հայաստանի օրենսդրությունը»:

Ամերիկայի արտաքին քաղաքական գերատեսչության զեկույցում նշվում է նաև, որ ապրիլի 24-ին Ադրբեջանի գլխավոր դատախազությունը 1993 թվականին հայկական զինված ուժերի կողմից սպանված ադրբեջանցիների գերեզմանները որոնելու նպատակով փնտրումներ է ձեռնարկել Ադրբեջանի Հանրապետությա Քեըլբեջարի շրջանի Բաշլըբել գյուղում։ Ադրբեջանի գլխավոր դատախազության տվյալներով՝ հայտնաբերվել է 12 ադրբեջանցի խաղաղ բնակիչների մասունքներ։ 2021 թվականի հունիսին հայտնաբերվել է ևս երեք դի, իսկ օգոստոսի 30-ին հայտնաբերվել է բազմաթիվ մնացորդներով ևս մեկ եղբայրական գերեզման։

Պետդեպարտամենտը իր զեկույցում գրում է նաև այն մասին, որ, ըստ Ադրբեջանի Գլխավոր դատախազության 2021 թվականի դեկտեմբերի 9-ի տվյալների՝ 2020 թվականի նոյեմբերի հրադադարից հետո նախկինում Հայաստանի կողմից վերահսկվող ադրբեջանական տարածքներում ականների պայթյունները հանգեցրել են յոթ ադրբեջանցի զինվորականների և 29 քաղաքացիական անձանց զոհվելուն, ևս 109 զինվորական և 44 խաղաղ բնակիչ վիրավորվել են։

Ինչպես նաև Պետդեպարտամենտի փաստաթղթի Հայաստանին վերաբերող մասում Ֆիզուլիի, Աղդամի, Զանգիլանի, Քելբեջարի և Ջաբրայիլի ադրբեջանական գերեզմանների ոչնչացման փաստերը հաստատվում են արտասահմանյան ֆոտոլրագրողների կողմից արված հազարավոր լուսանկարներով։

Զեկույցում ընդգծվում է, որ ադրբեջանական գերեզմանները պղծվել են հայերի կողմից։

«Գերեզմանները պղծվել են, և որոշ դեպքերում հայտնաբերվել են գերեզմանների կողոպուտի վկայություններ, այնպիսիներ, ինչպես առանձին գերեզմանաքարերի տակ փորված փոսեր, մյուս վայրերում հայտնաբերվել են ծանր շինարարական տեխնիկայի միջոցով քանդման և արտաշիրիմման հետքեր: Աղդամ այցելած օտարերկրյա դիտորդները լուսանկարել են գերեզմանոցում փորված դատարկ գերեզմաններ: Լուսանկարներում երևում է կոտրված տապանաքարեր, ուրիշ տապանաքարերի վրա այլանդակված դիմանկարներ, մուրճով կամ նմանատիպ այլ իրերով ջարդված գերեզմանաքարեր»,- ասվում է զեկույցում։

Փաստաթղթում նշվում է, որ գերեզմանները փորվել են ոսկե ատամներ փնտրելու համար, իսկ մնացորդները ցրվել են գերեզմանատան ողջ տարածքով։

Պետդեպարտամենտի զեկույցում ընդգծվում է նաև, որ հայկական գերեզմանոցները մնացել են անձեռնմխելի։